57. Mickiewicza, Śmiała, Fort Sokolnickiego... Sapcerkiem po Żoliborzu.

Ulica Mickiewicza

 Willa przy Felińskiego

 Droga ewakuacji ze szpitalika przy Śmiałej

 Okienko, przez, które ewakuowano rannych

 Resztki ogrodu przy Śmiałej

 Fort Sokolnickiego

Park Żeromskiego

„ Kochali i kochają ją miłością bezwarunkową. Związani więzami nierozerwalnymi i niezniszczalnymi. Nawet jeżeli przyszło im się rozstać i żyć daleko, to była w ich sercach. Warszawa – ta piękna, dumna i niepokonana. Bohaterowie książki opowiadają o tej najpiękniejszej, bo ich dzieciństwa  – przedwojennej.
Bez wahania byli w stanie oddać za nią życie: „Za każdy kamień Twój, stolico, damy krew” – napisał Stanisław Ryszard Dobrowolski, w wierszu, który stał się hymnem zagrzewającym do walki w czasie Powstania. Po wojnie, doszczętnie zniszczoną odbudowali. Kiedy z konieczności przyszło im żyć daleko od kraju, na obczyźnie – tęsknili” – fragment z mojej książki „Pod okupacją i w Powstaniu. Konspiracyjne wspomnienia”. Nauczyli mnie kochać to Miasto miłością bezwarunkową. Uwierzyli w tę moją miłość i ofiarowali mi skarb bezcenny – poza opowieściami długie spacery po Ich Warszawie. Będę opowiadała o naszych spacerach, będę się z Wami dzieliła Warszawą, której już  nie ma. Pójdziemy na Żoliborz, Starówkę, Saską Kępę, Mokotów, Wolę. W niektórych dzielnicach będziemy więcej niż jeden raz , bo spacerowałam kilka razy z różnymi osobami, a każdy widział i zapamiętał je trochę inaczej.

Zapraszam na pierwszy spacer po Żoliborzu. Naszym przewodnikiem będzie Janina Rożecka, dla mnie Janeczka. Ponad cztery godziny w upalny majowy dzień chodziłyśmy po Żoliborzu. Zaglądałyśmy do zupełnie nieznanych mi zakątków. Janeczka potrafi tak pięknie i obrazowo opowiadać.  Oczyma wyobraźni widziałam jak przechodzi  przez płot do ogrodu Artura Oppmana, żeby razem z koleżankami tam pobuszować .

Całe jej dzieciństwo było związane z Żoliborzem. Ojciec, zawodowy oficer Wojska Polskiego został przeniesiony do Warszawy w 1927 roku. Zamieszkali w domu przy ulicy Mickiewicza (stoi do dzisiaj).  Dla dzieci Żoliborz był prawdziwym rajem. Ta część Warszawy była w budowie. Ogromne przestrzenie - pola, łąki, strumyki. Na placu Inwalidów był wielki dół, do którego zwożono śmieci. Janeczka  pokazała mi to miejsce. Dlaczego tak dokładnie zapamiętała?  Do tego dołu kiedyś wpadł kot. Kiedy próbował wdrapać się na górę, śmieci się osuwały i wpadał za każdym razem na dno. Gromadka dzieci obserwowała jego wysiłki, ale wydawało się, że są bezradne. Janeczka widząc nieszczęście zwierzaka, zjechała po śmieciach. Złapała kota i udało jej się z nim wyjść. 
 Przy ulicy Zajączka rozciągały się pola, płynął strumyk, wybudowano tam studnię, do której też wpadł kot. Nie było odważnych, a maleństwo piszczało straszliwie.  Córka oficera musiała być odważna, a poza tym miała już doświadczenie. Weszła do wiadra, a koledzy powoli spuścili je w dół. Złapała kota i razem z nim wyciągnięto ją na górę. Przerażone zwierzę broniło się i straszliwie ją podrapało.
Obok jej domu było duże podwórko z boiskiem do gry w siatkówkę. Tam gdzie teraz stoją nowe domy, biura, sklepy były polne drogi, doskonałe do wyścigów rowerowych.  Wiosną stoki Cytadeli były obrośnięte fiołkami, dziewczęta zbierały je i robiły bukieciki dla rodziców, babć, nauczycielek.
Zimą w okolicy była ślizgawka i górki doskonałe do zjeżdżania na sankach. 
Prawie w każdą niedzielę zaprzyjaźnione rodziny spotykały się w klubie sportowym nad Wisłą. Panie grały w tenisa, panowie pływali żaglówkami albo kajakami. Były również atrakcje dla dzieci, ale od nich wymagano dobrego zachowania, a to było bardzo trudne. Janeczka wspomina:- Dzieci, które wychowały się na „dzikich” polach Żoliborza, źle się czuły w poukładanym świecie dorosłych.
Po wybudowaniu  domu przy ulicy Felińskiego 6, rodzina zamieszkała w  ukochanej „willi”. Bardzo blisko stał maleńki drewniany kościółek. W 1930 roku było poświęcenie kamienia węgielnego pod nowy kościół - w tym samym roku rozpoczęła się jego budowa. W 1935 roku głównej ulicy na  Żoliborzu nadano nazwę „Stołeczna”, przy okazji jej poświęcenia odbyły się duże uroczystości.
Dotarłyśmy w wiele miejsc pamiętających ważne zdarzenia z czasów okupacji. Janeczka precyzyjnie wskazywała, gdzie były niemieckie posterunki, gdzie był sklep warzywny. W którym miejscu odbierała meldunki…
1 sierpnia, kiedy z „Poniatówki” – przedwojennego męskiego gimnazjum – ewakuowali się Niemcy,  przez kilka dni Powstańcy mieli tam swój szpital. Okolice Dworca Gdańskiego i Instytutu Chemicznego były nieustannie ostrzeliwane z niemieckiej pancerki. Szpital przeniesiono.  Szłyśmy ulicami, którymi transportowano rannych i sprzęt: Aleja Wojska Polskiego, Plac Inwalidów, Czarneckiego i ulica Śmiała. Szpital był w uroczej willi do, której przylegał duży ogród.
28 września kiedy dookoła byli Niemcy, płonęły sąsiednie domy, zdecydowano o ewakuacji szpitala do Fortu Sokolnickiego w Parku Żeromskiego.
Dom przy Śmiałej nadal stoi, pozostały również szczątki dawnego ogrodu, ale do przedwojennej świetności mu daleko. Mnie najbardziej interesowało maleńkie okienko, przez które wynoszono rannych. Dzisiaj trudno uwierzyć, że to możliwe, aby ktoś tamtędy się przecisnął . Usłyszałam: - Jak na to patrzę to też się zastanawiam, ale wtedy nie było nad czym się zastanawiać. Trzeba było działać.
 Przechodziłyśmy przez jakieś krzaki, zarośla.  Janeczka na mojej twarzy wyczytała jakąś wątpliwość , bo powiedziała: „Schylaj głowę i marsz do przodu, to tylko zwyczajne kolce. Tu nie strzelają”. No to szłam.
Doszłyśmy do Fortu Sokolnickiego. Dzisiaj znajduje się tam Centrum Sztuki, restauracja. Szklany dach, krzesła, atmosfera… Jakiś czas temu byłam w Forcie na koncercie Sojki. Zapadał zmrok. Cudna muzyka, blado czerwone światło padające na ściany. Przez szklany dach było widać zapadający zmrok, latające ptaki… A mnie strumieniami płynęły łzy. Widziałam poukładanych rannych. Jeden obok drugiego.  Tego dziesięcioletniego chłopca z amputowaną nogą, któremu  niemiecki oficer podaje swoją bułkę z szynką. Słyszałam jego głos: - Od Szkopa nie biorę. A przecież był taki głodny…
Kiedy patrzę na Warszawę, współczesne obrazy przeplatają się z tym co przekazali mi moi Bohaterowie.